سیاست همسایگی: رهیافتی برای جمهوری اسلامی ایران در نظم منطقه‌ای غرب آسیا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مطالعات منطقه ای، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مطالعات منطقه ای ، دانشگاه جامع امام حسین (ع)

چکیده

این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است: راه برون‌رفت جمهوری اسلامی ایران از فشار ساختاریِ منطقه‌ای و جهانی در محیط منطقه‌ای غرب آسیا چیست؟ در پاسخ، این فرضیه مطرح می‌شود که داشتن یک استراتژی دقیق، دوراندیشانه، مستمر و منسجم در قالب یک فراروایت تحت عنوان «سیاست همسایگی» برای تنظیم هوشمندانۀ الگوی رفتاری با کشورهای همسایه، راه برون‌رفت از فشار ساختاری حادث‌شده بر جمهوری اسلامی ایران و پیامدهای ناشی از آن، مانند انزوا، حصر ژئوپلتیک و شکل‌گیری معمای امنیتی در محیط منطقه‌ای غرب آسیاست. در همین راستا، هدف پژوهش، بررسی جنبه‌های مختلف سیاست همسایگی، سازوکارها و خط‌مشی‌ها و مزیت‌های منتج از آن برای جمهوری اسلامی ایران در محیط منطقه‌ای غرب آسیاست. مهم‌ترین یافتۀ پژوهش این است که اتخاذ سیاست همسایگی از سوی جمهوری اسلامی ایران به‌دلیل مرجعیت تمدنی آن در منطقۀ غرب آسیا، مزیت‌های پیش‌بینی‌پذیریِ رفتارها و اعتمادسازی و اعتمادآفرینی، کاهش نقش منفی قدرت مداخله‌گر جهانی، توانایی مدیریت بحران‌های منطقه‌ای، خلق متحدان و شرکای استراتژیک، کاهش رقابت‌های منفی درون‌منطقه‌ای، خلق گفتمان‌ها و ایده‌ها و ساختارهای درون‌منطقه‌ای، خنثی‌کردن نقش منفی متغیرهای آشوب‌ساز درون‌منطقه‌ای و درنهایت، شکل‌گیری الگوی نظم مطلوب منطقه‌ای با محوریت جمهوری اسلامی ایران را در پی خواهد داشت. مقاله از نوع توصیفی‌تحلیلی است و از روش‌شناسی استنباطی جهت نیل به اهداف تحقیق استفاده شده است. 

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. امینیان، بهادر (1383)، «آمریکا و طرح خاورمیانه بزرگ: اهداف، ابزار و مشکلات»، فصل‌نامۀ سیاست دفاعی، سال دوازدهم.
    2. اسدی، بیژن (1381)، خلیج‌فارس و مسائل آن، تهران: سمت.
    3. باقری، ابراهیم و دیگران (1397)، «قدرت هنجاری و دیپلماسی فرهنگی اتحادیۀ اروپا (کاربست آن در قبال جمهوری اسلامی ایران)»، فصل‌نامۀ مطالعات فرهنگ-ارتباطات، دورۀ 19، شمارۀ 41.
    4. بوزان، باری (1381)، «خاورمیانه: ساختاری همواره کشمکش‌زا»، ترجمۀ احمد صادقی، فصل‌نامۀ سیاست خارجی، سال شانزدهم، شمارۀ 3.
    5. حسینی، مهدی و علی‌زاده، شیوا (1398)، «دیپلماسی عمومی و سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران در روابط با جمهوری آذربایجان؛ ظرفیت‌ها، موانع و راهکارها»، فصل‌نامۀ جستارهای سیاسی معاصر، سال دهم، شمارۀ 4.
    6. دهقانی فیروزآبادی، سید جلال (1390)، «نظریۀ اسلامی سیاست خارجی: چهارچوبی برای تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصل‌نامۀ روابط خارجی، سال سوم، شمارۀ 1.
    7. دهشیری، محمدرضا و شاه‌مرادی، حسین (1399)، «عوامل تعیین‌کننده در نظم امنیتی غرب آسیا براساس نظریۀ موازنۀ همه‌جانبه»، فصل‌نامۀ مطالعات روابط بین‌الملل، سال سیزدهم، شمارۀ 49.
    8. سرعلی، رضا و پوردیهیمی، شهرام (1395)، «همسایگی و همسایه‌بودن»، فصل‌نامۀ صفه، دورۀ 26، شمارۀ 72.
    9. سیمبر، رضا و قربانی شیخ‌نشین، ارسلان (1387)، روابط بین‌الملل و دیپلماسی در نظام متحول جهانی، تهران: سمت.
    • صباغیان، علی (1398)، «قدرت هنجاری و اروپایی‌سازی کشورهای اسلامی جنوب و شرق مدیترانه از طریق سیاست همسایگی اتحادیه»، فصل‌نامۀ علمی مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال هشتم، شمارۀ 4.
    1. قاسمی، فرهاد (1390)، نظریه‌های روابط بین‌الملل و مطالعات منطقه‌ای، تهران: انتشارات میزان.
    2. ________ (1392)، نظریه‌های روابط بین‌الملل: بنیان‌های نظری نظم و رژیم‌های بین‌المللی، تهران: انتشارات میزان.
    3. گل‌کرمی، عابد و دیگران (1397)، «تبیین ژئوپلیتیک سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر قابلیت‌های ژئواکونومیک»، نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، دورۀ ۱۸، شمارۀ ۴۹.
    4. لاپیدوس، ایرا (1376)، تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هجدهم، ترجمۀ محمود رمضان‌زاده، مشهد: بنیاد نشر آستان قدس رضوی.
    5. موسوی‌نیا، سید رضا و طاهایی، سید جواد (1392)، «همسایگی؛ نظریه‌ای برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصل‌نامۀ پژوهش‌های سیاست اسلامی، سال اول، شمارۀ 4.
    6. مشیرزاده، حمیرا (1391)، تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل، تهران: سمت.
    7. نجفی، سجاد و افضلی، رسول (1397)، «تبیین شاخص‌های کلیدی تأثیرگذار بر روابط ایران و عربستان در افق زمانی 1407»، فصل‌نامۀ آینده‌پژوهی دفاعی، سال سوم، شمارۀ 9.
    8. Barry, Tom and others (2005), "A Global Good Neighbor Ethic for International Relation", Foreign Policy in Focus may.
    9. Barbara, Lippert (2007), "The EU neighborhood policy: Profile, potential, perspective Intereconomics", Springer, Heidelberg, Vol. 42, Iss. 4.
    10. Cetinsaya, Gokhan. (2007). "Turkish-Iranian Relations since the Revolution" Turkish Review of Middle East Studies, Vol. 26 (2).
    11. Cordesman, Anthony H. (2007), Israel and Syria: The Military Balance and Prospects of War, Center for Strategic and International Studies.
    12. Deutsch, k. W. (1979), Tides Among Nations. New York: free press.
    13. Ganzle, Stefan (2009), "EU Governance and the European Neighbourhood Policy: A Framework for Analysis", Paper prepared for presentation at the Annual Meeting of the Canadian Political Science Association.
    14. __________ (2007), "The European Neighbourhood Policy: a Strategy for Security in Europe?", The Changing Politics of European Security.
    15. Kostanyan, Hrant and Others (2017), "Assessing European Neighbourhood Policy Perspectives from the literature", Study commissioned by the Policy and Operations Evaluation Department of the Ministry of Foreign Affairs of the Netherlands, Rowman & Littlefield International, Ltd.
    16. Kraeiner, Sascha Muller (2006), "European Neighbourhood Policy Challenges for the Environment and Energy Policy", ISSN 1611-4787 (Ecologic Briefs).
    17. Maher, Nora (2020), "Balancing deterrence: Iran-Israel relations in a turbulent Middle East", Issue (s) available: From Volume: 3 Issue: 2, to Volume: 5 Issue: 4.
    18. Onuf, N. (2002), "Worlds of Our Making: The Strange Career of Constructivism in International Relations". In D.J Puchala, ed:119_41.
    19. Shapira, Itai and Itai Brun (2020), "On the Brink of Escalation: Multiple Challenges Demand a New Strategy", Institute for National Security Studies (INSS).
    20. Wuthnow, Joe (2008), "The Concept of Soft Power in China’s Strategic Discourse", Issues & Studies 44, no. 2.
    21. https://www.independentpersian.com/node/127106/